Христофор Колумб: Баатырбы Же Андай Эмеспи? Талкуу!
Христофор Колумбдун тарыхтагы ролу дайыма талаш жаратып келген. Кээ бирөөлөр аны улуу саякатчы жана жаңы жерлерди ачкан баатыр деп эсептешсе, башкалары жергиликтүү элдерге жасаган мамилеси үчүн айыпташат. Анда, Христофор Колумб чынында эле баатырбы? Бул суроого жооп берүү үчүн, анын ишмердүүлүгүн ар тараптан карап чыгып, жакшы жана жаман жактарын таразалап көрөлү.
Христофор Колумб – Баатыр
Колумбдун баатыр экенин ырастаган бир нече аргументтер бар. Төмөндө бул аргументтерди деталдуу карап чыгабыз:
1. Жаңы дүйнөнү ачкан улуу саякатчы
Христофор Колумб 1492-жылы Америкага саякат жасап, Европа менен Американын ортосундагы байланышты түптөгөн. Бул окуя дүйнөлүк тарыхта чоң бурулуш жасап, жаңы соода жолдорунун ачылышына, маданияттар арасындагы алаканын күчөшүнө жана илимдин өнүгүшүнө жол ачкан. Колумбдун саякатынын аркасында европалыктар Американын байлыктары, өсүмдүктөрү жана жаныбарлары менен таанышып, бул континентке болгон кызыгуусун арттырган. Анын саякаттары географиялык билимдерди кеңейтип, дүйнөнүн картасын өзгөрткөн.
Албетте, Колумбга чейин да башка саякатчылар Америкага барган болушу мүмкүн, бирок анын саякаты Европа дүйнөсүнө кеңири таанымал болгон. Бул саякаттын натыйжасында Европадан Америкага көчүп келгендердин саны өсүп, жаңы конуштар пайда болгон. Колумбдун саякатынын тарыхый мааниси өтө чоң, анткени ал дүйнөнүн эки бөлүгүнүн ортосунда туруктуу байланыш түзүүгө шарт түзгөн.
2. Европанын өнүгүшүнө салым кошкон
Колумбдун Америкага жасаган саякаты Европанын экономикалык жана саясий өнүгүүсүнө чоң таасир эткен. Америкадан келген байлыктар, анын ичинде алтын, күмүш жана башка баалуу ресурстар Европанын казынасын толтуруп, сооданын өнүгүшүнө түрткү болгон. Жаңы соода жолдорунун ачылышы европалык соодагерлерге жаңы рынокторго жетүүгө мүмкүнчүлүк берип, экономикалык өсүштү камсыз кылган.
Андан тышкары, Америкадан алынып келинген өсүмдүктөр, мисалы, картошка, жүгөрү жана томат, Европанын айыл чарбасында төңкөрүш жасаган. Бул өсүмдүктөр түшүмдүү болуп, Европанын калкын азык-түлүк менен камсыз кылууда маанилүү роль ойногон. Европанын калкынын санынын өсүшү, өз кезегинде, шаарлардын өсүшүнө жана өнөр жайдын өнүгүшүнө алып келген.
3. Илимдин жана билимдин өнүгүшүнө жол ачкан
Колумбдун саякаттары илимдин жана билимдин өнүгүшүнө да чоң салым кошкон. Жаңы жерлердин ачылышы географтарды жана картографтарды дүйнөнүн картасын кайрадан түзүүгө мажбур кылган. Саякаттардын жүрүшүндө чогултулган маалыматтар жаңы илимий изилдөөлөрдүн башталышына түрткү берген. Ботаника, зоология жана башка илимдер Американын флорасы жана фаунасы жөнүндө жаңы билимдерге ээ болуп, өнүгүү жолуна түшкөн.
Колумбдун саякаттары ошондой эле Европанын университеттеринде жана илимий борборлорунда Америка жөнүндө жаңы курстардын жана программалардын пайда болушуна шарт түзгөн. Жаңы дүйнө жөнүндө билимге болгон кызыгуу илимий коомдо чоң резонанс жаратып, көптөгөн окумуштууларды жана изилдөөчүлөрдү өзүнө тарткан.
Христофор Колумб – Баатыр Эмес
Бирок, Колумбдун ишмердүүлүгүнө байланыштуу терс пикирлер да жок эмес. Көптөгөн тарыхчылар жана изилдөөчүлөр Колумбду жергиликтүү элдерге жасаган мамилеси үчүн айыпташат. Төмөндө Колумбдун баатыр эмес экенин көрсөткөн аргументтерди карап чыгабыз:
1. Жергиликтүү элдерди эксплуатациялаган жана кырган
Колумб Америкага келгенден кийин жергиликтүү элдерди, анын ичинде Аравак жана Тайно урууларын эксплуатациялай баштаган. Испаниялык колонизаторлор жергиликтүү элдерди алтын казууга жана башка жумуштарга мажбурлашкан. Жумуштан баш тарткандар же каршылык көрсөткөндөр катаал жазага тартылган. Көптөгөн жергиликтүү элдер оор жумуштун, ачарчылыктын жана оорулардын айынан кырылып калган.
Колумб жана анын жолдоочулары жергиликтүү элдерге карата ырайымсыз мамиле жасап, аларды өлтүрүп, кул кылып сатышкан. Бул аракеттер жергиликтүү элдердин маданиятына жана коомдук түзүлүшүнө орду толгус зыян келтирген. Жергиликтүү элдердин саны кескин азайып, алардын көптөгөн каада-салттары жана тилдери жоголуп кеткен.
2. Ооруларды тараткан
Европалыктар Америкага келгенге чейин жергиликтүү элдер европалык ооруларга каршы иммунитетке ээ эмес болчу. Колумбдун саякаттарынын натыйжасында чечек, сасык тумоо жана башка жугуштуу оорулар Америкага тараган. Бул оорулар жергиликтүү элдер арасында эпидемияларды жаратып, миллиондогон адамдардын өлүмүнө алып келген.
Европалыктардын алып келген оорулары жергиликтүү элдердин санын кескин азайтып, алардын коомдорун алсыраткан. Бул фактор европалык колонизаторлорго Американы басып алууну жана колониялаштырууну жеңилдеткен. Оорулар жергиликтүү элдердин маданий жана социалдык түзүлүшүнө да терс таасирин тийгизип, көптөгөн үй-бүлөлөрдүн жана жамааттардын бузулушуна алып келген.
3. Кулчулуктун башталышына себепчи болгон
Колумбдун Америкага болгон саякаты кулчулуктун башталышына да себепчи болгон. Испаниялык колонизаторлор жергиликтүү элдерди кул кылып иштетип, кийинчерээк Африкадан кулдарды алып келе башташкан. Кулчулук Америка континентинде кылымдар бою жашап, миллиондогон адамдардын азап чегүүсүнө алып келген.
Кулчулук Американын экономикасына жана коомдук түзүлүшүнө терең таасирин тийгизип, расалык басмырлоонун жана социалдык теңсиздиктин тамырын жайылткан. Кулчулуктун кесепеттери бүгүнкү күнгө чейин сезилип, Америка коомунда көптөгөн көйгөйлөрдү жаратууда.
Корутунду
Жыйынтыктап айтканда, Христофор Колумбдун ишмердүүлүгүн бир жактуу баалоо мүмкүн эмес. Ал бир жагынан улуу саякатчы жана жаңы жерлерди ачкан инсан болсо, экинчи жагынан жергиликтүү элдерге зулумдук кылган жана кулчулуктун башталышына себепчи болгон адам. Ошондуктан, Колумбдун тарыхый ролун баалоодо анын ишмердүүлүгүнүн жакшы жана жаман жактарын эске алуу зарыл.
Балким, эң туура жолу – Колумбду жөн гана тарыхый инсан катары кабыл алып, анын каталарынан сабак алуу. Тарыхты изилдөө бизге өткөндөн сабак алып, келечекке туура кадам таштоого жардам берет. Колумбдун тарыхы бизге адамзаттын жетишкендиктерин жана каталарын эске салып, толеранттуулукка жана башка маданияттарга урмат көрсөтүүгө чакырат.